lunes, 14 de septiembre de 2015

TABLERO DE JUEGO DE "ALQUERQUE DE XII" DE LA IGLESIA DE NUESTRA SEÑORA DE SEY, VALERIA (CUENCA)


Gracias a la información y fotografía de nuestro amigo "Tadeus" y tomando datos de la interesante página web, sobre la importante Valeria, pasamos a presentar un nuevo tablero de juego de "alquerquede XII", que se encuentra reutilizado en una pared de la interesante iglesia de Nuestra Señora de Sey, en Valeria (Cuenca).
"La iglesia parroquial de la Sey, cuyo nombre nos recuerda que el lugar fue sede episcopal en época visigoda, se encuentra en la Plaza Mayor de Valeria....
La mayoría de los templos edificados desde la conquista de Cuenca por Alfonso VIIII, hasta bien avanzado el siglo XIII, son románicos y están ligados a la actividad repobladora del monarca y del cabildo catedralicio. La repoblación se realizó sobre todo con individuos procedentes del Valle del Duero y de la Gascuña francesa, pero se estancó en la segunda mitad del siglo XIII, y en el XIV se produjo una importante despoblación como consecuencia de sucesivas epidemias y malas cosechas.
Precisamente de este último siglo procede el dato más antiguo conservado de la iglesia, proveniente de las Rentas de Mesa del cabildo conquense. 
Al iniciarse las obras, el gótico ya había hecho acto de presencia en edificios tan determinantes como el complejo catedralicio de Cuenca, pero los canteros que circulaban por su Tierra procedían de los núcleos rurales, y habían practicado en el viejo estilo, que les resultaba más interesante por su simplicidad y economía.Por eso, el templo valeriense se encuentra a caballo de los dos estilos; es la mayor iglesia románica de la provincia y la única con tres naves...."
De todo la extensa información que se puede leer en esa página, lo que evidencia es las sucesivas transformaciones arquitectónicas que sufrió esta iglesia y como en las diferentes fases, se fueron reutilizando elementos constructivos de etapas anteriores.
Es nuestro caso. En una gran columna, cerca del altar mayor, se puede apreciar, hacia una esquina, un sillar reutilizado, que posee un figura geométrica que nos define el conocido tablero de juego de "Alquerque de XII". Es curioso señalar que las líneas diagonales del interior, se conservan mejor las de una dirección que las otras.
La piedra en la que se encuentra este grabado es caliza, de color ocre, muy habitual de la zona, y los surcos del mismo, son muy finos y realizados con un instrumento metálico.
En cuanto a la cronología, podemos llevarlo hacia época romana o medieval. A romana, pues Valeria de esa época está cerca y ya se conocía ese juego en ese período. A la medieval, por las reformas medievales y renacentistas de la iglesia misma. Creo que es más factible, una datación de esa época que la romana, pues la tipología de surcos y diseño, se acercan más al medievo.
Para finalizar este breve comentario sobre este inédito alquerque, quiero dejar aquí constancia de mi agradecimiento a "Tadeus", leer asiduo de este blog y muy interesado en temas culturales, su información y fotografía facilitada, que hizo posible presentar este nuevo comentario.

lunes, 31 de agosto de 2015

NUEVOS TABLEROS DE JUEGO EN GALICIA (y II)













Continuando con los tableros nuevos que pude localizar en las páginas web, citadas en la entrada anterior, vamos ahora con los que he podido documentar en la de "O nosopatrimonio". Tomando las fotografías y los datos que consulté, puede resumir en los siguientes tableros de juegos, que aún no se encontraban reflejados en este blog:

MONTE DA GRAMA, AMBÍA, (Baños de Molgas, Ourense)
 Según la foto reproducida  se puede, ver un "alquerque de IX", bastante erosionado por el paso del tiempo. Nos los ubica así: "No Monte da Grama (Ambía), alquerque de IX nun penedo de demarcación que puido actuar como linde".
A LAXE DAS IRENA (As Raposeiras, Pontecaldelas, Pontevedra)
 Con una escueta frase se nos presenta otro "alquerque de IX", también bastante mal conservado por las inclemencias del tiempo : "O colectivo a Laxe da Irena localizou nas Raposeiras, gravado sobre unha rocha, un alquerque de IX."
 A FONTE DO HOME ( As Cortes,O ROSAL)
 En esta interesante estación de arte rupestre, podemos ver un bien definido "alquerque de III", bastante bien conservado, si tenemos en cuenta su antigüedad. Nos lo describe así: "No lugar coñecido como A Fonte do Home, nas Cortes, parroquia do Rosal, xunto con cruciformes, coviñas e outros motivos, salienta un traboleiro de de xogos de "tres en raia"."
 IGLESIA DE SAN LOURENZO DE TRASOUTO (Santiago de Compostela)
 Por la fotografía y los datos, estaríamos delante de un sencillo "alquerque de III", en el que las líneas desaparecen, para ser grabadas "coviñas", en sus cruces. Nos informa :" que se atopa á dereita da igrexa, nunha pedra do chan, entre os contrafortes."
 CONVENTO DE SANTA CLARA (Santiago de Compostela)
La información es la que sigue: " Lito Sande sorprendeume un día despois con con catro novos alquerques no convento de Santa Clara que, coma no caso anterior, tamén descoñecía, gravados no chan, á man dereita da porta. Pero a cousa non rematou aí: a súa irmá, Gloria Sande, localizou un total de 17!. A maior parte dos taboleiros atópanse nas escaleiras, na parte alta do adro, no pasillo cuberto de acceso á igrexa e na portería do xardín. Algúns perderon parte da figura, e outros atópanse en bastante mal estado de conservación. Os alquerques máis numerosos son os de tres (14), un posible de nove e dous de doce. Trátase da maior concentración de alquerques de Galicia."
Por las fotografías que acompañan el texto,  puedo verificar varios "alquerques de III" (poseyendo alguna variante), que al igual que el anterior, las "coviñas" sustituyen  a las líneas grabadas y lo hacen en la modalidad 3 x 3. Hay que lamentar que en algunos de ellos, varias cazoletas están tapadas por el encintado de cemento del suelo. Algunas de estas "coviñas" están unidad a otras, pero pienso que pueden ser grabados posteriores y otras modalidades del mismo juego.
 También se puede apreciar, un reticulado, que puede corresponder a un "latrunculi", pero incompleto y en bastante mal estado de conservación en su totalidad.
IGLESIA DEL MONASTERIO DE SAN PAIO DE DIOMONDI (O Saviñao, Lugo)
Se nos da la siguiente referencia: "Na igrexa mosteiral de San Paio de Diomondi, alquerque de IX reutilizado na construción do templo, situado na parte alta da ábsida, xunto un canzorro. Moi erosionado. A súa reutilización dános unha cronoloxía, evidentemente, máis antiga." En la fotografía, podemos apreciar claramente este tablero de juego de "alquerque de IX" reutilizado, como es bastante habitual encontrarlo, cuando visitamos iglesias con pasado románico, pero que sufrieron remodelaciones sobre todo durante el barroco.

 Nota.- En las fotografías que ilustran este breve comentario (todas tomadas de la página web mencionada), se pueden ver algunos de estos tableros de juego. En la misma fotografía, se indica a que lugar corresponde y el autor de la misma. Nuevamente quiero agradecer el poder tener acceso a este material, que hace que poco a poco, este blog pueda presentar al público en general y a especialistas en el tema, más ejemplos de tableros de juegos romanos y medievales.

 


 

 

 
 
 
 


NUEVOS TABLEROS DE JUEGO EN GALICIA (I)




Visitando las interesantes páginas sobre patrimonio histórico gallego y patrimonio cultural de Santiago de Compostela, he podido encontrar varios tableros de juegos, que no tenía incluidos en este blog y que paso a presentar, siempre respetando la autoría e textos de los autores de la citadas páginas, a los que agradezco esta información.
Del "Colectivo A Rula", tomamos los siguientes datos, a dos nuevos emplazamientos con tableros de juego, grabados en piedra:

MONTE MEAN (Muros, A Coruña)

Se trata de un "alquerque de IX", por las fotografías e información  que los autores nos dan:
" A laxe atópase a media ladeira dun outeiro granítico no chamado Monte Meán a só uns centos de metros da coñecida Laxe das Rodas e do petróglifo das Pedragueiras que o noso Colectivo deu a coñecer hai uns meses seguindo as indicacións do propio Domingo e outros veciños da parroquia....".  "O gravado, moi ben conservado e de doada visualización, fica na parte central e máis chá dunha laxe de formas irregulares e lixeira pendente duns 3,70 m (orientación SO-NE) por 4,03 m (cara o NE-SO). O motivo do alquerque mide 35 x 35 cm. e componse de tres formas cadradas concéntricas que se unen entre si por liñas rectas as cales se cruzan na zona central nos catro lados con outras liñas verticais que parten do cadrado interior, estando a parte central mais rebaixada que a exterior. A anchura dos sucos oscila entre os 2 e 3 cm. Os sucos malia presentar unha evidente erosión conservan o seu perfil en V sen que se poidan apreciar arestas vivas"
Finalmente nos hablan de otro cercano: "Tamén relacionado cun antiga atalaia medieval debemos mencionar o pequeno alquerque de nove do chamado Castelo de Esteiro ou da Laxe no Concello de Outes pero preto do linde con Muros".

COLEGIATA SANTA MARÍA DE SAR ( Santiago de Compostela, A Coruña)
La citada iglesia fue "fundada no ano 1136 por Munio Afonso, cóengo compostelá próximo a Xelmírez, como lugar para o retiro dos membros anciáns da Igrexa compostelán, converteuse na “máis ilustre das casas de cóengos regulares de Santo Agostiño no Reino de Galicia”(1). Unha orde que residiu neste cenobio ata finais do século XVI, posteriormente a vida monacal foi esmorecendo e o vello mosteiro ficou como sede parroquial, transformándose as súas dependencias noutros espazos relixiosos e sociais que demandou a sociedade actual. Declarada Monumento Nacional en 1895 é xunto á Catedral o único templo románico de tres naves que se conserva en Compostela".
Según los datos y las fotografías que nos aporta el citado colectivo, se pueden identificar dos tableros de juego: uno que correspondería a un "alquerque de XII" o una variante del mismo; y el otro, corresponde a una modalidad de "alquerque de III", muy curiosa e interesante, que merecerá el estudio aparte más adelante.
Así nos describen los citados tableros: "No lateral románico do claustro, que aínda posúe as nove arcadas da fábrica orixinal, nun perpiaño do bancal situado entre a sétima e a oitava arcada (comezado polo oeste), consérvanse dous taboleiros de xogo medievais coas seguintes características:
Na parte esquerda do bancal figura un curioso deseño triangular con varios sucos rectilíneos que se cruzan no eixe central formando unha especie de estrela, posúe tamén unha coviña no punto de unión. Este deseño é un posible taboleiro para xogar ó “pai, fillo, nai”, máis non coñecemos referencias doutros deseños similares en Galicia. Ó seu carón figura, en moi mal estado de conservación, un taboleiro de xogo ou “alquerque do doce” rectangular. Os trazos internos en forma de aspas aprécianse con moita dificultade debido á erosión dos sucos pouco marcados e de escasa profundidade.
 
Nota.- En las fotografías del "Colectivo A Rula", podemos observar los tableros de juego citados: en la parte superior, el "alquerque de IX" del monte Meán en Muros y debajo, los dos alquerques de la Colegiata Santa María del Sar en Santiago de Compostela.
Una vez más agradezco estas informaciones, que hacen posible que se vaya actualizando el contenido de este blog, gracias a todos.